قرارگیری بیش از ۵۰ میلیون نفر در محدوده سیل
برخی آمارها نشان می‌دهد که بیش از ۵۰ میلیون نفر در محدوده وقوع سیل‌های متوسط تا شدید و خسارات ناشی از آن قرار دارند؛ این در شرایطی است که متولیان گویا تغییر اقلیم را چندان جدی نگرفته‌اند و در همین راستا، امروز بسیاری از کشورهای جهان دچار آسیب‌های عمیق اجتماعی و اقتصادی شده‌اند.
به گزارش راهبرد معاصر؛ در جهانِ امروز موضوع تغییرات اقلیمی به یکی از مهم‌ترین و البته ترسناک‌ترین چالش‌های پیش روی بشرِ کنونی تبدیل‌شده که بر همین اساس برنامه‌ریزی به جهتِ پیش‌بینی، کنترل و انطباق با آنچه در میدانِ بزرگ اقلیم رخ می‌دهد، بیش‌ازپیش اهمیت یافته است.
در همین راستا دانشمندان در پی یافتن راه‌های مختلفی هستند تا در این مسیر دشوار آسیب‌های بی‌شمار را به حداقل برسانند.
در این بین آنچه حیاتی به نظر می‌رسد همراهی اهالی سیاست با راهبردهای منطقی اهل علم به‌ویژه اقلیم شناسان، اکولوژیست‌ها و جامعه‌شناسانی است که می‌دانند گسترشِ ابعادِ گوناگونِ تغییر اقلیم می‌تواند مالیاتی بسیار سنگین را به‌تمامی جوامع بین‌المللی تحمیل کند.
اینجا خاک به‌راحتی به دستانِ فرسایش سپرده می‌شود
در همین راستا، امروز بسیاری از کشورهای جهان دچار آسیب‌های عمیق اجتماعی و اقتصادی شده‌اند، زیرا عدمِ همراهی با برنامه‌های آینده‌نگر و پافشاری بر اقداماتِ مخربی که ساختارهای طبیعی، تنوع زیستی و امنیت غذایی جامعه را هدف قرار داده و در نهایت بر شدتِ تغییرات اقلیمی می‌افزاید، در حال گسترش است.
دراین‌بین یکی از سرزمین‌هایی که در مسیر توسعه گام برمی‌دارد اما سرمایه‌های بی‌نظیری همچون خاک را به‌راحتی به دستانِ فرسایش می‌سپارد، کشور ایران است.
در حقیقت آنچه در ساختارِ کلانِ مدیریتی و برنامه‌ریزی ایرانِ امروز رخ می‌دهد کاملاً برخلافِ مبانی محیط‌زیست بوده و اینک حاصل این نگرش را می‌توانیم در تشدید خشک‌سالی و خشکیدگی و همچنین بروز حوادثی همچون سیلاب اخیر در استان‌های لرستان و خوزستان شاهد باشیم!
بی‌توجهی تاریخی به اقلیمِ حاکم بر ایران
محسن تیزهوش کارشناس ارشد حوزه محیط‌زیست در این رابطه اظهار داشت: بدون شک عدم توجه به راهبردهایی همچون آبخیزداری و آبخوان‌داری و تداوم برنامه‌های مخربِ منابع طبیعی می‌تواند به عمیق شدنِ خسارت‌ها و گسترش آسیب‌های اجتماعی منجر شود.
وی ادامه داد: این بی‌توجهی تاریخی به اقلیمِ حاکم بر این سرزمین و نادیده گرفتنِ توانِ اکولوژیک و بهره‌برداری‌های یک‌جانبه و بدون ارزیابی و آمایش، ما را به سمتِ ناپایداری توسعه و از بین رفتن تنوع زیستی و زیستگاه‌های ارزشمندی برده است که شاید ترمیم آن‌ها قرن‌ها به طول کشیده و چه بسیار نسل‌ها که آرامش زیستی را به چشم نخواهند دید.
تیزهوش افزود: در این فرآیندِ مخرب و تهی از اقداماتِ خردمندانه، این اقتصاد و جامعه ما بوده که دچار مشکلات عمیقِ ناشی از بی‌دانشی‌های گوناگون و تنش‌های ناشی از شتاب‌زدگی در حکمرانی عقلانی بر منابع طبیعی شده است.
بیش از دو میلیارد مترمکعب فرسایش خاک در سال
این کارشناس ارشد حوزه محیط‌زیست در ادامه تصریح کرد: بدون شک سرزمینی که سالانه بیش از دو میلیارد مترمکعب فرسایش خاک در آن صورت می‌گیرد، باید شاهدِ از بین رفتن کارایی زیستی و گسترش بیابان و در نهایت حوادثی همچون سیل باشد و این در حالی است که متوسط جهانی آن ۲.۵ تن در هکتار است.
تیزهوش، ادامه داد: گویا فراموش کرده‌ایم که در یک مدارِ خشک و فرا خشک زیست می‌کنیم و هر گونه اقدامِ مخرب با هر هدفی، می‌تواند آینده این سرزمین را به چالش‌های غیرقابل‌پیش‌بینی بکشاند.
نجار: تغییر اقلیم قابل‌انکار نیست
نوع بارش، بیابان‌زدایی، گردوغبار، تبدیل برف به آب و دیگر موارد در کنار یکدیگر همه نشان‌دهنده تغییر اقلیم استاین اظهارات در حالی مطرح می‌شود که اخیراً نیز رئیس سازمان مدیریت بحران کشور نیز با صحه گذاشتن بر مشکلات موجود گفته است: تغییر اقلیم در جهان و کشورمان قابل‌انکار نیست. نجار ادامه داد: نوع بارش، بیابان‌زدایی، گردوغبار، تبدیل برف به آب و دیگر موارد در کنار یکدیگر همه نشان‌دهنده تغییر اقلیم است.
وی البته برخی مشکلات دیگر را نیز موجب تشدید سیلاب دانست و با اشاره به وجود ۱۴۷ هزار کیلومتر رودخانه بزرگ در کشور گفت: حدود ۱۰ هزار کیلومتر آن ساماندهی شده و درعین‌حال سیل بندها به‌صورت مستمر پایش می‌شوند.
رئیس سازمان مدیریت بحران کشور عنوان کرد: تصرف حریم رودخانه‌ها یکی از نکات اصلی است؛ در این دوره از سیلاب خوشبختانه تلفات جانی نداشتیم که جای شکر آن باقی است ولی بیشتر جاهایی که حادثه و تلفات جانی و خسارت‌های مالی رخ می‌دهد به دلیل ساخت‌وساز در حریم رودخانه‌ها است.
فرسایش آبی در حوضه آبخیز کارون بزرگ و کرخه
بنابراین گزارش بر اساس آنچه سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور اعلام کرده در حوضه آبخیز کارون بزرگ و کرخه یعنی در استان‌های لرستان و خوزستان فرسایش آبی بالایی وجود دارد.
به‌طور مثال در بیش از ۷۰ درصد از مساحت استان لرستان که نقش بسیار مهمی در حفاظت از منابع آب‌وخاک بر عهده دارد، اینک آمار فرسایش سیلابی به بیش از ۹ تن در سال رسیده که نشان می‌دهد به چه میزان در امرِ نگهداشتِ خاک و اهمیت دادن به موضوع آبخیزداری بسیار ضعیف و خنثی عمل شده است.
این کارشناس ارشد حوزه محیط‌زیست معتقد است: در تمامی این سال‌ها بیش از آنکه در مسیر توسعه با عقلانیت و با فهم درست از شرایطِ اقلیمی به پیش برویم، با شتاب‌زدگی و البته انتخاب راه‌های غلط مسیر را برای تشدیدِ تغییر اقلیم و اثراتِ مخربِ آن باز گذاشته‌ایم.
وی گفت: هنگامی‌که کشاورزی ما پایدار نبوده و همچنان راهبردهای سنتی را در دستور کار قرار می‌دهیم باید هم شاهد از بین رفتنِ پوشش گیاهی خود باشیم.
این فعال محیط زیست ادامه داد: از سوی دیگر احداث سدهای کوچک و بزرگ نیز برای این سرزمین ارمغانی از جنسِ پیشرفت به همراه نداشته و بیشتر سببِ از بین رفتن کارایی زیستی به‌ویژه در بخشِ تنوع گیاهی شده است.
تیزهوش، بیان داشت: سؤال اصلی اینجاست که آیا نحوه مهندسی ما بر اساس شناخت درست از اقلیم بوده و ما توان اکولوژیک منطقه را دیده و سپس اقدام به بهره‌برداری کرده‌ایم؟ اگر پاسخ این پرسش مثبت بود، امروز و بر اساس بانک اطلاعات سیل بیش از ۵۰ میلیون نفر در کشور در محدوده سیل‌های متوسط تا شدید قرار نمی‌گرفتند.
برآیند مطالب مطرح‌شده نشان می‌دهد که در بخشِ بهره‌برداری از منابع طبیعی به‌شدت افراط کرده‌ایم و هیچ نگاه جامعی در بین برنامه‌های صورت گرفته در موضوع حفاظت از داشته‌های طبیعی و محیط زیستی خویش نداشته‌ایم.
آبخیزداری و آبخوان‌داری در سطح ۸۰۰ هزار هکتار
مهدی شفقتی رئیس اداره آبخیزداری و تغذیه آبخوان‌های سازمان جنگل‌ها پیش‌ازاین در سخنانی در مورد اقدامات در این زمینه گفته است: امسال از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری در سطح ۸۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های کشور در حال انجام است.
مهدی شفقتی افزود: به‌منظور کاهش اثرات مخرب سیلاب این پروژه‌ها در ۶۴۹ حوزه آبخیز و در شش هزار و ۸۴ نقطه کشور در حال فعالیت اجرایی است.
وی همچنین آبخیزداری را مدیریت اکوسیستم‌های طبیعی و منابع آب‌های زیرزمینی و سطحی و فعالیت‌هایی که انسان را در این حوزه انجام می‌دهد برشمرد و افزود: با اجرای پروژه‌های آبخیزداری جلوی روان آب‌ها گرفته می‌شود و باعث نفوذ آب و افزایش سطح سفره‌های زیرزمینی می‌شود.
رئیس اداره آبخیزداری و تغذیه آبخوان‌های سازمان جنگل‌ها همچنین ادامه داد: با این عملیات می‌توانیم سالانه به‌طور میانگین ۹ تن در سال کنترل افزایش خاک داشته باشیم و حدود۵۳۰مترمکعب آب به‌وسیله آبخیزداری و آبخوان‌داری ذخیره کنیم.
۶۷ درصد بارش‌های کشور تبخیر می‌شود
وحید جعفریان مدیرکل دفتر آموزش، ترویج و مشارکت‌های مردمی سازمان جنگل‌ها البته با یادآوری رویکرد توانمندسازی جوامع محلی و انسجام سازمانی در فعالیت‌های آموزشی و ترویجی عرصه‌های منابع طبیعی و نیز حوزه‌های آبخیز خواستار مشارکت بیش‌ازپیش دست‌اندرکاران و ذینفعان مختلف در اجرای فعالیت‌های آبخیزداری در کشور شده است.
این در حالی است که ابوالقاسم حسین پور مدیرکل دفتر آبخوان‌داری و کنترل سیلاب سازمان جنگل‌ها،مراتع و آبخیزداری کشور پبا اشاره به انجام فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری به‌عنوان مهم‌ترین راهکار مقابله با خشک‌سالی و کم‌آبی در کشور گفته است: استمرار و پایداری عرصه‌های طبیعی و نیز تولیدات کشاورزی، اشتغال‌زایی و احیاء سفره‌های آب زیرزمینی مستلزم تغذیه آبخوان‌ها و توسعه فعالیت‌های آبخیزداری است.
وی با بیان اینکه در سال جاری با اجرای عملیات آبخیزداری از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی شش هزار نقطه معادل ۸۰ درصد از شهرهای کشور تحت پوشش فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری قرار گرفته، افزود: این امر موجب استحصال سالانه حدود ۷۴۰ میلیون مترمکعب از بارش‌ها و سیلاب‌ها و تغذیه آبخوان‌ها می‌شود.
وی افزود: اجرای به‌موقع پروژه‌های آبخیزداری سال جاری در بارندگی‌های اخیر علاوه بر ذخیره و جمع‌آوری دو تا سه برابری آب قنوات و چاه‌های زیرزمینی موجب حفاظت منابع آب‌وخاک و نیز احیای پوشش گیاهی و نیز اکوسیستم‌های طبیعی شده است.
مدیرکل دفتر کنترل سیل و رسوب سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری کشور ادامه داد: احداث پروژه‌های پخش سیلاب و آبخیزداری یکی از اساسی‌ترین راهکارها جهت کنترل سیلاب و تغذیه منابع آبی است و درحالی‌که ۶۷ درصد بارش‌های کشور تبخیر می‌شود با عملیات آبخیزداری می‌توان به کاهش تبخیر کمک کرد.
حسین پور تصریح کرد: شرایط اقلیمی و محیطی کشور به‌گونه‌ای است که فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری می‌توانند نقش مؤثری را در تعادل بخشی و پایداری منابع آب، خاک و زیستی حوزه‌های آبخیز داشته باشند.
زنگ خطری برای یک دقیقه بعد!
به‌رغم آمار و ارقامی که برخی مسئولان اعلام می‌کنند به نظر می‌رسد اگر امروز حادثه‌ای همچون سیل می‌تواند بدین شکل آسیب‌های زیادی را به ما تحمیل کند، بی‌شک حاصلِ ترکیبی از تغییر اقلیم و بهره‌کشی‌های غلط ناشی از برنامه‌های جاری است که نیازمندِ بازنگری بر بنیادِ تحقیقاتِ اقلیمی و نگهداشتِ پایداری طبیعت است.
هر چند در سطح جهانی کشوری همچون ایران خود قربانی چالش تغییر اقلیم است اما پیش از آن تحتِ تأثیر رفتارهای آینده ستیز ِ مدیریتِ منابع طبیعی، محیط‌زیست و سایر متولیان قرار دارد.
شرایطی که اینک در آن قرارگرفته‌ایم شرایطی است بسیار شکننده که می‌تواند به یک‌باره به یک نقطه عمیق بحرانی تبدیل شود؛ صدای زنگ خطری که امروز به‌خوبی شنیده می‌شود برای یک‌صد سال آینده نیست، بلکه می‌تواند برای یک دقیقه بعد باشد!
مهر